Da Bondo a Morteratsch | Club Alpino Svizzero CAS
Sostieni il CAS Dona ora

Da Bondo a Morteratsch

Hinweis: Questo articolo è disponibile in un'unica lingua. In passato, gli annuari non venivano tradotti.

Da Fed. Ferrari

Mit 3 Bildern ( 59—61Samedan ) Insè avaiv'eau intenziun dad ir üna voûta illas Dolomitas, ma... In-taunt ch'eau faiva mieus chastels am ragiundschet üna Charta da « Pic » chi fet ün clap strich très mieus quints. Nus duos ans cugnuschaivans bainschi già da pü bod e savaivans eir cha noss böts eiran ils medems, ma insembel nun eirans mê stos. Que vulet esser, cha da Pasqua avaivans dad ir a « salver » ün equipagi vidvart ils cunfins chi eira resto blocco causa las navaglias. Uschè rumblagiand per fuorclas e pizza intuorn e strangland eir qualche butiglia da Grumello, eirans persvas cha tuochans insembel. L'avuost ans mettet alura davaunt la prova cui spih sud dal Roseg e giò pel spih da l'Esan, cui Piz Bernina e giò per la Crast'Alva ( Bianco ) e culla Punta Rasica no da la Fuorcla dal Castello.

La charta da Pie dumandaiva scha nu savess üngün chi füss dispost dad ir cun el in Bergiaglia. Que'm stimulet da desister sün mieus pianos dolo-mitics e'l respundet da pais ch'eau hegia chatto sieu cumpagn adat. Un terz amih ans offrit üna bella piazza in sieu auto, e la dumengia a bun'ura dals 14 settember partittans nus chantand.

Suot il squitsch da nossas buschas chi sur Bondo ans fettan bod süjer our l'orma, arrivettans nus i'l bod zievamezdi ilia chamanna Sciora, inua ch'eirans sulets, scongüros in ün müravglius scenari alpin ed i'l fascin d'un etern sgiargiatter dals ovelets, masdo cun dispers s-chellam. Noss'intenziun eira da ster davent var desch dis e da collier la Bergiaglia cull'Engiadina, in crusch e traviers sur pizza e vais. Co pigliettans nus las dispusiziuns vulidas, luvettans buna part da nos proviant illas chavagnas, laschand illas buschas be il pü necessari per ils prossems duos u trais dis. Cuntaints da nossas egnas inspiraziuns ans laschettans auncha der qualche charezzas dal sulagl inclinant, tschnettans scu signuors, chantettans duos chanzunettas e'ns mettetans al pos.

Al spunter da l'alva dais 15 settember passettans la morena e cun crapellas mordaintas arrivettans nus in s-chars trais uras sul Passo di Bondo zieva avair supero il stip e s-cheppo vadret da la Bondasca, l'enorma sfessa terminela e la paraid viva e movibla chi condüa a l'uschedit pass. Terra nuovaGemelli, Cengalo, Badile, Rasica, Castello, Sciora ans salüdan, tendschand lur tschimas agiizzas our d'alvs vadrets aint il tschêl meridiunel. Las pantofflas daun il cambi a las s-charpas, chi cullas buschas vegnan luvedas bain bain suot ün crap, e nus dains l'attacha a nos prüm piz: la Cima del Passo. Spihs, plattas, chamins e paraids faun muda müdaglia ed in duos uras ans rechattains nus da l'otra vart da quaist piz, chi ais pütost una crasta tagliainta, sul Falso Passo di Bondo. La posina ais meriteda, intaunt cha'l Cengalo cun sia Anticima Orientale muda aspet e pera da vulair cupicher illa Bondasca. Eir noss Gemelli cun lur spihs daintiglios ans impuonan fich. Che excellenta rampcheda eh'eis ans spordschan! In ün'ura ed ün quart ans rechattains nus sün lur piz Südost, ans strendschand il maun e pigliand in consegna il grand premi da quaist bel di. Trais uras viceversa e nus ans rechattains darcho tar nossas buschas e'ns inviains giò per üna paraid alquaunt prievlusa, chi avess dad esser la « via » dal Passo di Bondo, vers il vadret omonim. Supero eir quaist chi in sieu ultim trat ais uschè stip da'ns ublier las crapellas, ans rechattains nus süsom la Val Porcellizzo, üna vaira chüdera immez ad ün'infinited da pizs scu frizzas. Minchataunt as oda il tschüvel da qualche utscheïn chi scu nus as ho dispers in quaista quietezza solenna. La chamanna Gianetti ans spordscha ün trist aspet ed ans tira adimmaint una funesta guerra chi laschet inavous sieus stizis fin aint illas pü senchas regiuns alpinas. Üschöls da fier crivlos da salvas da mitraglia e müraglias nairas chi taundschan auncha vers tschêl peran da ruver pardun pel melfat umaun. La chamannetta Badile tuottaffat dasper testifichescha la misericordia da barbara soldatesca invers l'anzianited. EH'ais serreda cun duos charnatschs e'ns ublia da passanter la not in ün cuvel vicin scu duos Robinsons alpins. Chantand, fand tè cul bidun sur la linterna e durmind s-charsamaing, spunta a la fin l'aurora dais 16 settember. Quaist stupend di avains nus reservo al Pizzo Cengalo per l'Anticima Orientale, rampcheda chi gnit fatta per la prüma voûta dad Aldo Bonacossa e C. Prochovnick als 8 avuost 1920 e dess esser fich simpatica. Nus bandunains nossa tanna; ad una tscherta quota laschains inavous buna part da nossa chargia e'ns dirigins vers il Colle dei Gemelli sü per ün stip vadrettin. Bofs da tschiera chi sbariiffan noss pizs ans laschan presumer ün'interessanta ascensiun. Al pè da l'anticima barattains las s-char-pas cun las pantofflas ed iniziains la rampcheda chi in tscherts cuorts trats ais discretamaing difficila. Chi s'imaginess cha quaist punet füss uschè dominant? Dal Badile tal Disgrazia, da lo a la gruppa da nos Bernina, Kesch, Linard, Ot, Güglia e tuot il craunz pü distant, chi traunteraint cunfina culs blovs lejs e las verdas champagnas, as spleja davaunt nus in queders imposants, mê vis per noss ögls. Il Cengalo cun nos spih bod perpendiculer as schlauntscha ouresü scu üna tuor inclineda. Nus pruvains d'eruir da co davent üna ruta e descendains alura vers süd, traversand paraids e plattas. In vainch minuts ans rechattains sulla fuorcletta, d'inuonder davent nos spih ans pera bod in-superabel. In distanza da tuot la lungezza da la corda ascendains nus per alchünas etappas vair'e facil fin tar duos plattas chi bod a plomb ans staun davauntsü scu ün grand cudesch aviert. Aint in sieu intagl scuvrins nus un cröch chi nu pera taunt vegl. Pic as raiva e's stira su per ils lastruns; eau il tegn ferm in ögl e'l dun be zieva la corda vulida. Da buns appigls nun ais discuors e be la tecnica d'adesiun vain in dumanda. Cun un pè inchastro in Una sfessetta e dand our que ch'el po, taundscha el cun ün carabiner tal cröch e po uschè s'asgürer, am dand uschè la pussibilted da'l güder cun laint tir da tscharella. Cun stainta arriva el sur il cröch, reuschescha da tschüffer ün bun appigl e da's strer sün Una chanzletta circa och meters sur me. Eau d'he darcho lavur pü ligera, prüma scu seguond e lura eir per quels banadieus och centimeters cha la sort agiundschet a mia lungezza. La chanzlina chi spordscha melapaina piazza per duos ans fo rester culla buoch'avierta. Eau nu m'al-gurdess dad esser sto in ün lo uschè expost e d'una vista uschè grandiusa. Suot nus vo que directamaing i'l vöd, e'ls larschs da la Bondasca ans salüdan da la profundited; dretvi sfrignan ils abiss dal Badile e pü luntaun da la vart ans suiria Soglio in sieu verd autunel. Pizs, daints e chavorgias ans portan in lur fascin fin aint illas pü luntaunas Alps. Pcho da na pudair ster pü loch in quaist bel loin. Pic am surdo la guida e m'asgürescha cun ün cröch per tuotta forza. Eau am tegn our a schnestra in una chanelina bain inclineda ma fich glischa e sainza appigls. Suot me ais la paraid verticala, sur me stra-plombanta. Sün tuottas quatter am rabagl eau discretamaing bain inavaunt e svanesch davoussü ün cho d'spelm. La chanelina chi ais a principi mez meter largia dvainta aduna pü stretta e pü stipa, na fich difficila, ma dal dianzer delicata, uschè cha la minima imprecauziun am pudess custer una curiusa pierla. Mieu cumpagn avisa cha la corda giaja a fin — 4 meters, 3, 2, 1. Bod sul centimeter taundscha que per la metter intuorn ün crap e'ns asgürer. Schmaladieu bun! Da co davent as stuvess tegner auncha dapü our a schnestra, ma que d'he schmancho. Eau am decid per üna sfessüra chi maina dretsü. Que'm fo buffer e der our ün pêr voûtas tuot ma lungezza. Ils appigls sun famus, ma la stipezza enorma, e scu curuna am sto aunch'ün crap davaunt il nes chi m'obstaculescha fich. Però cun una mezza flauncha am reuschescha que da'l superer e d'arriver sün ün spih tagliaint. Eau craj cha'l pü difficil ais supero e Pic am ragiundscha allegramaing. Davaunt nus s' evra darcho il sud e da vous nus as serra il nord. Nus traversairis una piatta a guisa da perpendicul, ans struzehains suotaint ün enorm crappun in una dretta galaria s-chüra e stretta, superains ün stupend bel spih e — nos piz ais coStretta d'maun — respir — gaudium e chaunt!

Buchedas da tschiera giouvan intuorn la pizza, as struozchan per las chavorgias intuorn, muossan lur bellas culuors e's sperdan darcho aint il blov. Che gö pachific cha que ais as po be fer un'idea quel chi ho la furtüna dad observer quaist calm gnir ed ir misterius. Uschè calms scu'ls müts cumpagns chi'ns staun dasper, ans recreains nus culs s-chazis da nossas buschas. A bun ans vair, tu bei « Muot da la naiv! » — Nus descendains da la vart opposta, giò per ün vadrettin fin tar la prüma fuorcletta e da co crajains da pudair taglier dretgiò, ma ohails titans cumainzan a metter in muvimaint il terrain suot noss peis e prouvan da'ns schlavazzer suringiò il precipizi. Cun secundas da cumbat ed ün pêr sputtedas reuschins nus da'ns strer our da la buoglia e battains la retratta. Suravi ün spih chi spordscha in miniatura tuot las delizchas alpinisticas fains nus schnöss da las canaglias fin tal Colle del Cengalo. Que chi's preschainta sün quaista incumparabla fuorcla ans lascha gnir avaunt scu duos pluffers immez ils diadems. Il spartaova fuorma ün lejet scu ün smaragd; una paraid da glatsch scu zefir as butta traunter il Cengalo e'1 Badile dret giò illa Bondasca ed otertaunt fo un chamin chi condüa illa Val Porcellizzo. A schnestra ans staun ils gendarms dal Cengalo ed a dretta taundscha dretsü la Punta Sertori scu ün obelise aint il azur — mumaint da nu pudair s-chasser our dal cho. Veneraziun davaunt las marcantas figuras da Klucker, Bonacossa, Rütter e Tanner ed oters chi très fats e scrits ans guidan in quaistas superbgias regiuns, aintra in noss cours. Arrivand darcho precautamaing fin tar las verdas pas-chüras, s'inaccordschains nus cha Tura ais avanzeda e'ns deeidains per ün seguond bivac al lö d'her saira. Il teater nocturn as répéta in quaist silenzi celest.

Il di dais 17 settember pigliettans nus cumgio da quaist lo idillic e struz-chand e zoppagiand sur crappa e naiv e glatsch e sfessas arrivettans intuorn las duos suot ün sulagl tropic darcho tar la chamanna Sciora.

Al spih nord dal Badile stuvettans nus renunzeher cunter voglia causa ch'ün pêr pantofflas eiran totelmaing üsedas très. « Ma l'Ago di Sciora, quel stu l'istess crajer landervi », dschettans e füttans perinclets. Chi nun ho già udieu qualchosa da quaist piz bizar? Ebain, als 18 settember, na memma bod, salüdettans nus per l'ultima vouta quaista chera chamanna, festinettans sur il Passo di Cacciabella Süd e'ns plachettans intuorn las trais il zievamezdi sul vadret d'Albigna. Tuot balast luvettans nus tar ün enorm crappun sulla morena ed armos be dal zappin, corda e pantofflas ruottas, get que daquesü. Siand la quarta vouta ch'eau am rechattaiva tar quaist piz, chattettans dalum il chavazzin. La rampcheda i'1 sulagl da la saira eira però tuottüna qualchosa d'nouv e mieu cumpagn s'illa giodet al maxim, eir sch'el la stuvet superer per uschè dir a pè nüd. Taunt pü cordiela fût miafelicitaziun e'l giavüsch per otras impraisas. Il retuorn as fet in tuotta regia, ma arrivos tar la morena faiva que già not e nos crap, al quél nus avaivans do in consegna nossas buschas gnit involt illa s-chürdüm. Nus tscherchains invi ed inno, insu ed ingiò, ma in quaista boucha d'luf stuvains nus ceder e'ns diriger vers la chamanna d'Albigna. Tar la porta vadret nun essans in cas da distinguer ün lo da pudair gnir très. Il glatsch viv cun ün'uorna da gerra naira ais fich prievlus e suotvart cuorra l'ova, e sch'ün schglischess in quaista s-chürdüm, ris-chess el ün curius bagn fras-ch. Cuort dit, que nu voul reuschir. Nus tgnains tuottaffat a dretta cui intent da ragiundscher las plattas e's lavurer sü per ün qualche curdun sulla terrazza da la chamanna. Cun enorma fadia ans reuschescha que da traverser ils torrents dal vadret dal Cantone e cun peis bletschs cuntinuains ad errer sur gerra e crappa, spelma e frus-chaglia afin da'ns decider da passer la not suot ün crap immez las grusaidas. Las cigarettas sun già dalönch inno a fin e stanglantüna, fam e sön ans turmaintan. Be cun chotschas e chamischa ed in una mezza letargia chantinains nus qualche chanzunettas e spettains cha quaista fras-cha not passa vi. A las quatter e mez cuntinuains nus nos viedi in quaist labirint sulvedi e stip. Apaina fat di ans rechattains però tuottüna sulla terrazza ed in quatter sagls ed una cuorsa davaunt la chamanna. Un chatscheder e sieu mattet staun pre-parand cruschina, e baderland s'inaccordschains pur cha'ns cugnuschains già da pu bod. Il schlass cumpagnun parta sia cruschina cun nus, e scu cha quella ans gustet zieva 18 uras da fam, fraid e fastidis nu druvaro guera da commenter. Els partittan alura zieva lur buoch e nus durmittans fin vers las ündesch per alura s'invier daquesii pachifics ed a bratschas. Ziev'iina spas-sageda da s-chars duos uras avaivans nus digià chatto nos crappun e davos quel eir nossas buschas. Cuntaints scu raigs rivettans nus darcho tar nossa chamanna ed ans dettans propi a la vita dals lazzaruns, fand schnöss da nossas « scuviertas ». Noss chatscheders fiittan eir bod da retuorn — sainza buoch, melavita — e cun eis insembel ans laschettans guster ün grand, bel e bun plat d'spaghettis, ils quels avaivan eir passanto Una not al fras-ch. Il « latin » as fet alura streda e conclüdet l'agreabla saira.

La damaun dais 20 settember pigliettans cumgiò da nos amih chatscheder chi s'assumet auncha l'impegn da der notizcha als noss da chesa. Il di eira bel, nunobstant qualche nüvla chi giaiva a spass i'1 firmamaint. Ad eira sanda e davaunt nus staiva ün lung viedi. Ad una tscherta quota invezza da piglier la via dal Passo Casnile tgnettans nus pu a dretta e'ns purtettans sul Passo dei Cacciatori. Co salüdettans nus Sciora ed Albigna, bivgnantos dal Forno cun sia Cima di Rosso, Torrone e la Punta Rasica. Fich bels tapets verds ed alchünas plattas ans condüettan giò sul vadret, e plachos sün ün bel crap scu ün canapè fettans nus marenda in quaista quietezza sublima. Sul Pass dal Forno bandunains nus la terra elvetica e mettains pè sün quella italica. Duos allegers alpinists clandestins trottan chantand ouregiò per Val Bona vers Chiareggio. À chattan dapertuot portas spalanchedas e scha'l vin nun ais neir güst dal meglder, schi'ls gusta quel scu l'ova a l'esan. Sul fer not arrivan els a Lanzada inua ch'els chattan duos buns lets ed una s-chacla tschiculatta chi'ls fo plaschair zieva 12 uras da chamin. E che fains damaun?

A vulair quinter tuot que cha la dumengia dals 21 settember ans spordschet, druvess eau memma temp. Cuntantainans dimena da dir cha'ns laschettans lusinger da Füja e dal vin, e cha turnettans la saira da Sondrio cullas pü simpaticas algurdentschas a buns cumpagns.

Il lündeschdi scurrantettans nus nos barbagiat ans purtand da 1000 m sur mer a la chamanna Mannelli chi's rechatta a la quota da 2814 m ed inua cha'd essans scu da chesa.

Aunz il spunter da l'alva dal mardi partins nus da Mannelli, l'ultima vouta per quaist an, accumpagnos dals meglders giavüschs da noss ospitants. La büs-cha da la saira aunz eira crudeda a favur da la Crast'Aguzza, siand cha eir il Scerscen staiva in dumanda. lila megldra dispusiziun rivains nus in duos uras e mez al refügi da Marco e Rosa, bivgnantos d'üna dunzaina d'alpinists italiauns chi staun per ir sul Piz Bernina. Nus ans disfains da tuot bailast inütil e luvains in üna suletta buscha be il pu necessari: crapellas, té, tschiculatta, biscuits, cigarettas e medicamaints. Incordos, zappin in maun, e davent vo que cun alléger curaschi giò sul versant svizzer. Nus guardains da nu perder memma quota, chaminains il pruni vers ost per stordscher alura darcho vers sud in la stipa paraid da glatsch. Las crapellas tachan bain e nos piz ans salüda bainbod in tuot sia fuorma prepotenta. Na per ünguotta vain el numno il « Cervin engiadinais ». Cun l'agiid d'alchiins s-chelins ragiun-dschains nus la cripla inua cha las crapellas paun darcho gnir luvedas illa buscha chi ho l'onur da puser süllas arains da mieu giuven cumpagn. Cuorta perscrutaziun e già dains nus l'attacha. Las paraids müdan cun spihs ed agilmaing vo que aduna pu ot. D'una vart ans salüdan il Roseg, il Scerscen ed il Bernina, in fuonz i'1 vest nossas muntagnas bergiagliottas. A schnestra gliischan il Palü, Bellavista, Zuppo e l'Argient e suotaint nus suosda il Chanelun Folatti chi cun sieu abiss da glatsch as precipitescha sul planiv glatscher da Scerscen. In lös pu difficils essans nus fich precauts, in quels pu ligers rampchains nus insembel in libra escalada fich divertenta. Tal lo pu délicat, üna traversa sün piatta alquaunt exposta, nu chattains nus per bön da fer adöver dal cröch lo picho aint. « Quaist ais nos di », ans impissains ed essans svess stuts cha tuot vo uschè facilmaing. Un'ultima paraid da bun trenta meters ans fo auncha buffer un pò; un spih tagliaint e già stains nus sul piz da quaist'aguoglia. Que ais sainza dubi üna da las pü beilas ascensiuns e sgür eir la pü bella rampcheda illa regiun dal Bernina. La variaziun da glatsch e spelm pretenda buna cugnuschentscha da vadrets ed ün otertaunt agil ramp-cheder. L'otezza da la Crast'Aguzza ais touttüna da 3872 meters e cumbain cha quaista ais ün pò inferiura da sieus cumpagns vicins schi nu perda ella bod ünguotta da lur stupenda vista. Emoziunos ans dains nus üna brava strendschida d'maun intaunt cha fich simpaticas nüvlinas ans muossan lur ballet. Als fich pochs noms i'l register mettains tiers eir ils noss, e ziev'ün quart d'ura da recreaziun descendains nus digià giò per il spih vest, bain affilo, ma na explichedamaing difficil. In ün-duos-trais ans chattains nus darcho al pè da nos piz. La traverseda sulla stipa e glischa paraid da glatsch vi sulla Fuorcla Crast'Aguzza pretenda la maxima concentraziun e muossa una vouta dapü la specialited da mieu bun cumpagn. Arrivos darcho a Marco-e-Rosa, gnins nus arvschieus dals camarads italiauns, chi haun observo nossa traverseda, cun ün entusiassem our da las fuormas. A mauncha be auncha cha'ns portan in triumf. « Caspita, che razza di rocciatori! L' hanno fatta in due ore e cinquanta minuti! » Ed uschè ans rechattains nus in ün dret animo battibuogl. Duos d'els distachan il segn da lur club e'l saldan sün nos bruost. Nus acceptains quietamaing l'offerta e pruvains d'incler lur fer vivace. Sün nos giavüsch intunan eis alchünas cuntschaintas chanzunettas, ed eir nus ils accumpagnains da gust. L'ura dal cumgio ais riveda e davent vo que vers la terrazza dal Bellavista, accumpagnos da lur güvels fin a nos sparir. La Fortezza ans do agreabelmaing da fer per ün'uretta e da lo davent vo que a sagls giò

Feedback