Sül cuolmen | Club Alpin Suisse CAS
Soutiens le CAS Faire un don

Sül cuolmen

Remarque : Cet article est disponible dans une langue uniquement. Auparavant, les bulletins annuels n'étaient pas traduits.

Raquint da V. Stupan ( Pontresina ).

Uen stupend di da sta eira leva sur la gruppa dal vegl Bernina, argentana la profuonda naiv sün pizza e vadrets ed indorand la pas-chiira briin-verda intuorn il cuolmen dal pass. L'ajer eira net sco cristalled una quietezza solenna, celestiala regnaiva sur la contrada, quella quietezza, da la quala il muond intêr avess hoz usche nair dabsögn, plu co mai.

In quaist mumaint — sco scha l'Omnipotaint vuless far revelar sper la solennità e la quietezza eir la vivacità e la forza da la natura, traversan duos aglias sco frizzas gio da tschêl l'ajer sur il quaid lajet a Tur da la via, fand strasunar lur terribel: criäc, criäc!

Il chamuotsch sul vicin spelm cumainza a cuorrer e far rodiar crappa, las muntanellas tschiivlan sco disparadas ed as fan aint per lur fouras, intanta cha duos homens, chi fin uossa eiran stats starlitchats sul majer tschisp als duos urs extrems dal laj, s'ozan da lur giaschaditsch sco creschiits our da la terra, e provan da seguitar cui ögl il svoul da las aglias, l'un guardand tras ün spejel da champagna, l'oter mettand il man sul f runt.

Tuots duos avaivan un'ögliada viva ed intelligiainta, schabain cha ad avair pudii dar ün sguard aint illas profuonditats da lur intern, s'avess vis, cha lur cours eiran per bainquant divergents l'un da l'oter, e tuottafat different eira l'extern dais duos, chi sco sün cumand passettan lung il lajet, s'avicinand ad una clera funtana, chi gurguraiva in mezzas cullas da cristall our da la terra e sotigliaiva baderland in ün per sigls aint il lajet.

Eis, Tun Burtel Grand, pastur da las muojas, cun chavels e mustabs sblachids da la plövgia e dal sulai da muntagna, vesti da pan da chasa e cun ün clepper bastun in man, l'oter rasa glisch, cun chotschas sport, portand sulla rain una bella buscha nouva ed intuorn culöz ün spejel da champagna ed ün apparat da fotografia, avaran gnu in quel mumaint l'istess'impissa-maint: far marenda!

Davo ün cuort salüd vicendaivel as tschantettan els a Tur da la funtana, il pastur pozà cunter una veidra tschücha d'dschember, ultima perdütta d'un god chi sarà stat una jada, l'inschignèr Otto Fent, cunter una putta da telegraf. Eir sia fatscha eira bella bruna dal sulai da muntagna e muossaiva amo alch restanzas da cremas cunter l'arder sü da la pel obain alura per l'imbrunir. El det una cuort'ögliada aint in un spejel, gulivand svelt sia riga, lavet seis mans aint ill' aua frais-cha da la funtana e pigliet alura our da sia bella buscha un toc tuorta, una tschiculatta ed una butiglia thé masdà cun vinars, sainza interlaschar d'offrir da cour a Burtel da seis mangitivs.

« Grazcha », dschet quaist modestamaing, « eu n'ha pan e charnpüerch, e que am basta cumpletamaing », ed el sortit da s-charsella sia simpla marenda.

« Schi ch'El piglia un cun da meis thè », cuntinuet Otto, tscherchand d'in-tretschar una conversaziun cun seis visavi. Il paster s'ingrazchet amo una jada, as sgobet suraint la funtana, chatschet la fatscha aint ili'aua frais-cha e bavet « dal sang da la terra », sco ch'el s'exprimet svessa davo avair fat gio la bocca culla rain dal man. Alur'ozet el si'ögliada sü vers la pizza e vers il sulai da mezdi, intanta cha l'inschignèr fixaiva il reflex da la contrada aint ili'aua a l'otra riva dal lajet.

« El cugnuoscha sgura quaist bel e grandius contegn sco Sia s-charsella », provet Otto darcheu d'infilar il discuors davo una ter pezza da silenzi.

« Schi », dschet il paster, « eu'l cugnuosch bain, e f orsa ch'eu l'am amo daplii. » « Suvent manca als indigens l'interess per lur bellas muntagnas, intanta cha nus dal pajais bass prof itain da minch'occasiun per ir da piz a piz e da vadret a vadret. Che furtüna, cha la technica ha fat quaist ultim tschientiner usche grands progress, cha bainbod saraja dat la pussibiltà a minchün in cuort temp e cun paca fadia dad ascender ils plü bels ed ils plu ots pizs da nossa bella Patria. » « Progress », suspiret il paster, fixand amo aduna la cuppa dal Piz Cambrena.

« Baintschert progress », replichet l'inschignèr, sainza volver l'ögl davent dal refless aint ili'aua. « Ch'El pensa, una società d'acziunaris s'ha fuormada per una funiculara sul Piz Bernina. In pacs ans avara mincha piz sia ferrovia ed alur'as pudarà giodair la bellezza da las muntagnas. » « E meis cour cridarà quel di una grossa larma », respuondet Burtel.

« Els, indigens muntagnards sun ego'ists e vulessan excluder ils oters da lur pizza. Ma tuot lur conservativissem nu giidarà inguotta. Ch'El guarda inavo suis ultims duamilli ans, ed El stuvarà dar pro, cha nus eschan hoz tantiina un bel s-chalin pliinavant co quella jada. El cugnuoscha quel toc via romana gio „ Muntbel ", perquant buna ch'ella saja stata, schi ais ella tantiina una senda, in confrunt a nossas bellas vias asfaltadas dad hoz, sainza puolvra; cun che enorma fadia sun una jada passats rais e princis, refuorma-turs e solits viandante sur quaist pass; millis han laschà lur vita per cuolpa da mancanza da buns mezs da traffic. Hoz as va cui auto, as fa 20 cuolmens i'1 istess temp, chi's faiva quella jada ün; o ch'El pensa inavo al temp cha mangitivs e bavrandas gnivan transportats a mez da somma sur nossas muntagnas, in strasoras e naiveras, in privel da lavinas e da crappa; hoz as va a pè sût, culla ferrovia, ed in pacs ans as pudarà munter sainza stainta e fadia sul Piz Palü e sul Bernina. » L'inschignèr s'interrumpet sco per spettar una resposta dal paster, chi nu tardet neir na da gnir.

« Eu sun be ün simpel paur e paster, e ch'El nu spetta da mai ingiinas cugnuschentschas plü detagliadas da tuot que ch'El ha quinta. Cun ün pè aint il suolch da la terra, cun l'oter sulla spelma e suis vadrets da nossa pizza, ais mia relaziun cun la stretta patria plü ün resentir, co ün savair. Quels homens chi una jada han gnu da passar il pass cun staint'e fadia, quels l'han eir ama, quels vitürins chi sun stats in privel da lavinas e da crappa e chi han fat la ruotta in strasoras ed in spleduraints dis d'inviern, han imprais a cu-gnuoscher il rier e'1 gruognar da nossas muntagnas, eis las han gnu da gua- dagnar, eis las han vivüdas, per els saran ellas statas una sbrinzla vivainta in lur orma, una part da lur vita. 0, eu saint que massa bain: be una chosa cha nus avain da guadagnar diiramaing, pudain nus eir amar vairamaing. Sgür na, eu nu vögl excluder ad ingün; tuots quels chi vegnan per amur, dessan gnir, na per avair giodü e per saglir da piz a piz e tuornar alura a quintar lur bravüras, ma per avair vivii nossas muntagnas, na per giivlar e far bals sulla pizza, ma per taschair e metter il man davo l'uraglia e tadlar la vusch da l'omnipotaint Dieu. » Burtel taschet un mumaint. El avaiva discuorü bier, forsa daplii co que ch'el vulaiva, daplü co que ch'el bleras jadas discuriva in eivnas interas. Cur cha Otto Fent nu fet minz da respuonder e cha'l paster vezzet ch'el avaiva pero intanta ozà si'ögliada, guardand aint il voci, forsa fixand seis agen intern, sentit el la forza, schi dafatta un tschert bsò'gn da dir oramai tuot.

« Signur, schabain cha noss avis sun différents, schi resaint eu cler, ch'El ha amo tantiina il cour al dret lö, uschigliö nu gess el sulet in muntagna. Eu cugnuosch quels drets cours vò'ds, chi vegnan in gruppas da 30 e 50, fand blera canera, celebrand festas in noss hotels. Que sun quels chi ascendan nossa pizza per pudair dir: Eu sun statCh'Els fabrichan ferrovias sün mincha muot! Que sarà un fich bun affar, eu sun persavs. La quantità dals tourists s'augmaintarà talmaing, cha per quels chi resaintan amo alch per nossas muntagnas nu sarà plu ingiina piazza; perche, eu repett: amar qualchosa pudain nus pur, scha nus la stuvain acquistar cun stainta. Ch'Els fetschan una ferrovia sul Piz Bernina, ed Els vendaran il rai da nossa pizza, una sbrinzla vivainta da noss'orma per — raps! Orma, spiert — raps, mammon! Forsa cha que ais l'insaina da nos temp. » Sainza spettar resposta s'ozet Burtel da seis post, tendschet il man ad Otto Fent dschand: « ChEl s-chiisa, eu sto ir a verer da mia muaglia », ed el passet plan sieu sü vers Val Minor.

L'inschignèr restet amo una buna pezza be sulet in vicinanza da la funtana. Inquiet, laschand passar ils pieds dal simpel paster tras il cribel da seis cour, chaminet el via e nan, as tschantand cura sul lö dal paster, cunter 1a tschücha d'dschember, alura darcheu sün seis agen post, cunter la putta da telegraf.

Il sulai da mezdi battaiva amo aduna fermamaing sün pizza e val ed il blau dal tschel e l'alb da las muntagnas paraivan dad esser usche intensive sco mai, sco sch'els vulessan far hoz parada speziala. Intanta avaiva Otto paketà aint sia marenda, ed avant co partir da quel idillio lò'et, sentit el granda said, as sgobet suraint la frais-cha funtana e bavet da cour e sainza spargn — dal sang da 1a terra.

Feedback